Anna Kutera „Spojrzenia”

Na pierwszej w 2022 roku wystawie prezentujemy dorobek związanej z wrocławskim środowiskiem twórczym artystki multimedialnej Anny Kutery. Urodzona w 1952 roku w Zgorzelcu absolwentka Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych we Wrocławiu (obecna ASP), którą ukończyła w 1977 roku dyplomem w pracowni malarstwa prof. Konrada Jarodzkiego. W 1973 roku poślubiła Romualda Kuterę (1949-2020), z którym współorganizowała działalność Międzynarodowej Galerii Sztuki Najnowszej (MGSN) we Wrocławiu w latach 1973-1978. W latach 1978-1983 była kierownikiem artystycznym Galerii Sztuki Najnowszej przy PPSP (Państwowa Pracownia Sztuk Plastycznych we Wrocławiu). Od 1977 roku jest członkiem Związku Polskich Artystów Plastyków Okręg Wrocławski.

Jak pisze w swoim eseju kurator wystawy, Adam Sobota:

Anna Kutera dążyła do określenia własnej pozycji w sztuce od pierwszych realizacji w 1972 roku. Jej twórczość wpisywała się początkowo w nurt konceptualny, który w tym czasie osiągnął swoją szczytową fazę, a Wrocław był uważany z polskie centrum takiej tendencji. Jednak artystki nie zadowalało zbyt abstrakcyjne i spekulatywne podejście do sztuki. Dlatego zaakceptowała program sztuki kontekstualnej, jaki w 1976 roku sformułował Jan Świdziński z którym rozpoczęła wówczas kilkuletnią współpracę, wraz z kilkoma innymi wrocławskimi artystami prowadzącymi Międzynarodową Galerię Sztuki Najnowszej. Kontekstualizm akcentował więź artystów z ich lokalnym środowiskiem i konkretną sytuacją społeczną, a dla Anny Kutery zawsze najważniejsze były jej osobiste relacje z ludźmi, z bezpośrednim otoczeniem i codziennymi życiowymi sprawami. Wyrażają to jej autoportrety oraz portrety innych osób, podobnie jak dzieła odnoszące się do takich kategorii jak: dom, środowisko naturalne, świat zwierząt czy przejawy emocjonalnych związków z przedmiotami. Dostrzegała wielki potencjał znaczeń zarówno w faktach życia prywatnego (sposoby uczesania, treści zwykłych rozmów czy dziecięcych zabaw) jak i w sprawach publicznych, które komentowała poprzez takie prace jak: „Psia afera” czy „Na przejeździe kolejowym”. Poprzez jej fotografie, filmy, malarstwo, instalacje czy performance, przemawia autentyczne zaangażowanie w takie tematy.

„Spojrzenia” to tytuł pierwszej z serii indywidualnych wystaw jakie Anna Kutera zamierza zrealizować w 2022 roku, podsumowując tym 50 lat swojej aktywności artystycznej. W wybranych do tej wystawy dziełach dominującym motywem są autoportrety oraz przedstawienia innych osób w relacjach wobec otoczenia i kamery. Proste rejestracje twarzy, sytuacji spotkań i wymiany spojrzeń, mimo pozorów oczywistości mają potencjał wielu warstw znaczeniowych, które zazwyczaj ignorujemy w potocznym funkcjonowaniu. Szczególną rolę odgrywają tu autoportrety, składające się m.in. na takie cykle jak: „Spójrz mi prosto w oczy” (1972), „Monolog” (1976), „Fryzury” (1978 i 2009), czy „Zgłębianie” (2009/2021). Konkretnym wizerunkom artystki, prezentującej się jako osoba zdecydowana i dynamiczna, towarzyszą często krótkie teksty podkreślające dążenie do uchwycenia, przez siebie lub obserwatora, zasadniczej prawdy tej sytuacji. Pojawiająca się niepewność i brak ostatecznej odpowiedzi nie podminowują jednak jej optymizmu opartego na akceptacji własnej osoby. Dzięki fotograficznym autoportretom autorka może sama spojrzeć sobie w oczy, a także poznawać siebie w oczach innych. Po wielu latach takich praktyk może też pogłębiać tę wiedzę zestawiając etapy upływu czasu. W cyklu „Zgłębianie” dokonuje interwencji na swoich autoportretach z różnych dekad życia poprzez wycinanie i dekompozycję ich fragmentów, według podpowiedzi własnej pamięci. Wydaje się tu nawiązywać do tej filozoficznej koncepcji, która traktuje tożsamość osobową jako tożsamość czasową, co zakłada też jej narracyjny charakter. Jak się jednak okazuje stworzenie autentycznej i spójnej tożsamościowej narracji nie jest proste. Pamięć często nas zawodzi i ujawnia skłonności do autokreacyjnych przeinaczeń.

Wybrany środek przekazu, czyli fotografia, stanowi jednak szersze forum niż jednostkowa pamięć. Wskazują na to zwłaszcza te prace Anny Kutery, gdzie fotografuje inne osoby (dzieci, wielopokoleniową rodzinę), albo angażuje się w różne interakcje z nimi. W najnowszych cyklach („Miłość”, „W-E-N-S”) poprzez fotomontaże zestawia swój wizerunek z twarzami przypadkowych osób, albo ukazuje presję różnych czynników otoczenia na swoje zmysły i wysiłek uwalniania od nich swojej świadomości. Takie obrazy definiują życiową przestrzeń jako teren konfrontacji różnych bytów, ich różnych spojrzeń. Te spojrzenia sygnalizują funkcjonowanie różnych pamięci i różnych narracji. Jakiekolwiek są wątpliwości co do stopnia obiektywizmu fotografii, to jej przekaz nawet dla autora zdjęcia nie zamyka się w jego własnych sądach, we własnej pamięci. Fotografię można rozumieć jako super-pamięć, pamięć o różnych pamięciach. Poznawalność ich treści jest równie problematyczna jak przewidywanie dalszego biegu wydarzeń. Niemniej zarejestrowane spojrzenia wyrażają intuicyjne przeświadczenia o własnej tożsamości.